Jednorazowy plastik bywa szkodliwy

Najnowsze badania wskazują, że wpływ tworzyw sztucznych na środowisko, zdrowie i dobrostan człowieka jest znacznie bardziej złożony i szkodliwy, niż dotychczas sądzono. Badacze wykorzystali model granic planetarnych, aby przeanalizować cały cykl życia tworzyw sztucznych i ich wpływ na globalne problemy, takie jak zmiany klimatyczne, utrata różnorodności biologicznej, oraz nadmierne wykorzystanie zasobów słodkiej wody i ziemi.

Globalny kryzys związany z plastikowym przeciążeniem

Rocznie produkuje się ponad 500 milionów ton plastiku, z czego jedynie 9% podlega recyklingowi. Plastik przenika do wszystkich ekosystemów – od szczytu Mount Everestu po głębiny Rowu Mariańskiego – stając się wszechobecnym zagrożeniem dla podstawowych systemów Ziemi. Tworzywa sztuczne, będące mieszanką licznych chemikaliów, oddziałują na środowisko na każdym etapie ich cyklu życia, od wydobycia surowców po ostateczne uwolnienie do ekosystemów. Wiele z tych chemikaliów, takich jak substancje zaburzające gospodarkę hormonalną, jest toksycznych zarówno dla ludzi, jak i dla ekosystemów.

Kompleksowe skutki tworzyw sztucznych na system Ziemi

Dotychczasowe działania polityczne i badawcze często koncentrowały się jedynie na gospodarce odpadami. Jednak obecne badania wykazują, że wpływ plastiku jest znacznie bardziej złożony i destabilizujący dla systemów przyrodniczych. Plastik oddziałuje ze sobą, wpływając na inne procesy ekosystemowe i prowadząc do destabilizacji systemu Ziemi.
W celu efektywniejszego rozwiązania tego problemu badacze proponują podejście tzw. „ścieżki wpływu”. Obejmuje ono analizę trzech głównych etapów cyklu życia plastiku: ekstrakcji i produkcji, uwalniania do środowiska oraz wpływu na system Ziemi. Zamiast ustalania pojedynczego progu ilościowego, sugerują zbiór wskaźników kontrolnych, które lepiej oddają złożoność zagrożenia plastikowego.

Wyzwania w zakresie transparentności danych

Analiza danych dotyczących produkcji plastiku ujawnia istotne problemy w zakresie standaryzacji i raportowania. W 2022 roku wyprodukowano co najmniej 506 milionów ton plastiku, jednak brak spójności raportowania i niedobór metadanych ogranicza możliwości oceny rzeczywistej skali problemu oraz podejmowania skutecznych działań politycznych. Mimo tych wyzwań dowody wyraźnie wskazują, że plastik przyczynia się do szkód środowiskowych na skalę globalną.

Konkluzja: potrzeba zintegrowanych rozwiązań

Współautorka badań, Bethanie Carney Almroth, zauważa, że plastik obecny jest zarówno w najodleglejszych regionach Ziemi, jak i w organizmach ludzkich. Tworzywa sztuczne, uwalniane do środowiska na różnych etapach cyklu życia, przynoszą szkody wielu systemom, a skuteczne rozwiązania muszą uwzględniać tę złożoność, obejmując pełne spektrum bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju dla ochrony ludzi i planety.

Oceany, zajmujące ponad 70% powierzchni Ziemi, stanowią nie tylko imponujące zjawisko przyrodnicze, lecz również kluczowy element naszego ekosystemu, niezbędny dla istnienia życia na Ziemi. Niestety, z każdym rokiem stają się coraz większym wysypiskiem odpadów z tworzyw sztucznych, spośród których plastikowe butelki odgrywają istotną rolę. Według danych z „Our World in Data” są one jednym z najczęściej znajdowanych plastikowych przedmiotów w wodach na całym świecie – nawet na najgłębszych obszarach oceanów.

Skala problemu zanieczyszczenia oceanów plastikowymi butelkami

Plastikowe butelki, będące jednymi z najczęściej wykorzystywanych jednorazowych produktów na świecie, stanowią poważne zagrożenie dla ekosystemów morskich. Z danych „Our World in Data” wynika, że już w 2010 roku stanowiły one około 11% wszystkich plastikowych odpadów oceanicznych. Rosnąca konsumpcja napojów butelkowanych prawdopodobnie przyczyniła się do dalszego wzrostu tego wskaźnika, co jeszcze bardziej obciąża ekosystemy morskie.

Zagrożenia związane z obecnością plastikowych butelek w oceanach

Obecność plastikowych butelek w oceanach stwarza wiele zagrożeń dla życia morskiego i stabilności środowiska naturalnego:

- Zwierzęta morskie: Organizmy wodne często mylą plastikowe odpady z pożywieniem, co prowadzi do ich połknięcia. Takie przypadki kończą się nie tylko blokadą układu pokarmowego, ale również głodzeniem i poważnymi obrażeniami. Co więcej, toksyczne substancje zawarte w plastiku uwalniają się do oceanu, zaburzając równowagę całego łańcucha pokarmowego.

- Zniszczenie siedlisk: Plastikowe butelki gromadzą się w cennych ekosystemach przybrzeżnych oraz na rafach koralowych, uszkadzając delikatne środowisko i zagrażając jego trwałości.

- Zanieczyszczenie chemiczne: W miarę rozpadu plastikowych butelek, uwalniane są do wód szkodliwe substancje chemiczne, które wpływają negatywnie na zdrowie organizmów morskich. Toksyny te mogą także przedostać się do ludzkiego łańcucha pokarmowego, na przykład poprzez spożywanie skażonych owoców morza.

Dane z „Our World in Data” jednoznacznie wskazują na poważny wpływ plastikowych butelek na środowisko morskie. Aby zapobiec dalszym zniszczeniom i degradacji ekosystemów oceanicznych, niezbędne są pilne działania, mające na celu ograniczenie produkcji i zużycia jednorazowych plastików. Tylko podejmując wspólny wysiłek na rzecz redukcji plastiku, możemy przyczynić się do stworzenia zdrowszej, bardziej zrównoważonej przyszłości dla naszych oceanów i całej planety.

Oceany, które pokrywają ponad 70% powierzchni naszej planety, są kluczowe dla jej przetrwania i zachowania bioróżnorodności. Niestety, zamiast pozostawać nietkniętymi źródłami piękna i życia, stają się coraz częściej składowiskiem odpadów z tworzyw sztucznych, wśród których plastikowe butelki stanowią poważny problem. Zgodnie z danymi przedstawionymi przez „Our World in Data,” plastikowe butelki są jednym z najczęściej znajdowanych odpadów w wodach na całym świecie, a ich obecność odnotowano nawet na największych głębokościach oceanicznych.

Plastikowe Butelki jako Główne Źródło Zanieczyszczenia Oceanów

Plastikowe butelki są jednym z najczęściej używanych jednorazowych tworzyw sztucznych, co sprawia, że ich utylizacja staje się istotnym zagrożeniem dla ekosystemów morskich. Według danych „Our World in Data,” już w 2010 roku plastikowe butelki stanowiły około 11% wszystkich plastikowych odpadów w oceanach. W świetle rosnącej konsumpcji napojów w plastikowych opakowaniach, ten odsetek prawdopodobnie wzrósł, stając się coraz większym problemem.

Dlaczego Plastikowe Butelki Są Tak Szkodliwe dla Środowiska Morskiego?

- Zagrożenie dla Fauny Morskiej: Zwierzęta morskie często mylą plastikowe butelki z pożywieniem, co może prowadzić do ich połknięcia. Taka sytuacja powoduje blokady w układzie pokarmowym, skutkując głodem lub poważnymi uszkodzeniami fizycznymi. Ponadto, substancje chemiczne zawarte w plastiku mogą przenikać do oceanów, wpływając negatywnie na cały morski łańcuch pokarmowy.

- Zniszczenie Siedlisk: Nagromadzenie plastikowych butelek wrażliwych ekosystemach przybrzeżnych oraz na rafach koralowych powoduje ich uszkodzenie i niszczenie, wpływając na stabilność tych obszarów.

- Zanieczyszczenie Chemiczne: W miarę upływu czasu plastikowe butelki rozpadają się na mikrocząsteczki, uwalniając szkodliwe substancje chemiczne do wody. Te toksyny wpływają nie tylko na organizmy morskie, ale także mogą trafiać do ludzkiego łańcucha pokarmowego poprzez spożywanie skażonych owoców morza.

Konkluzja: Pilna Potrzeba Działań

Dane z „Our World in Data” wyraźnie wskazują na destrukcyjny wpływ plastikowych butelek na ekosystemy morskie. Aby zapobiec dalszym szkodom, konieczne jest podjęcie pilnych działań w celu ograniczenia zużycia jednorazowych tworzyw sztucznych. Dążenie do bardziej zrównoważonych rozwiązań jest kluczowe dla zapewnienia czystszej i zdrowszej przyszłości dla naszych oceanów i całej planety.

Dwadzieścia lat temu w czasopiśmie „Science” ukazał się artykuł, który zwrócił uwagę na obecność w środowisku mikroskopijnych fragmentów plastiku – nazwanych później „mikroplastikami”. To badanie zapoczątkowało rozwój nowej dziedziny naukowej, a od tamtej pory opublikowano ponad 7000 prac dokumentujących wszechobecność mikroplastików w środowisku, organizmach żywych i ludzkim ciele. Czego się przez ten czas nauczyliśmy? W nowym raporcie międzynarodowy zespół ekspertów, do którego należę, podsumowuje obecny stan wiedzy. W skrócie: mikroplastiki są wszędzie, nawet w najodleglejszych zakątkach Ziemi. Dowody wskazują, że ich toksyczne działanie dotyka wszystkie poziomy organizacji biologicznej – od najmniejszych organizmów po szczytowych drapieżników.
Mikroplastiki są obecne w naszej żywności, napojach i zostały wykryte w ludzkim organizmie. Z każdym kolejnym badaniem coraz wyraźniej widać ich szkodliwy wpływ. Nadszedł czas na globalne, skoordynowane działania, by zmierzyć się z tym problemem, który nigdy nie był bardziej pilny.

Czym są mikroplastiki? To drobiny plastiku o średnicy 5 mm lub mniejszej. Niektóre z nich są celowo dodawane do produktów, jak mikrogranulki w kosmetykach, inne powstają przypadkowo w wyniku degradacji większych plastikowych przedmiotów, np. włókien uwalnianych podczas prania ubrań z poliestru.
Do najważniejszych źródeł mikroplastików należą:
- kosmetyki i produkty czyszczące,
- tekstylia syntetyczne,
- opony samochodowe,
- nawozy powlekane plastikiem,
- plastikowe folie używane w rolnictwie,
- sieci i liny rybackie,
- gumowe „wypełnienia” stosowane na sztucznej trawie,
- recykling plastiku.
Nadal nie znamy pełnych procesów rozpadu większych plastików na mikroplastiki ani tempa, w jakim mikroplastiki przechodzą w jeszcze mniejsze „nanoplastiki”, które są niewidoczne dla oka.

Mierzenie skali problemu mikroplastików

Określenie ilości mikroplastików w powietrzu, glebie i wodzie jest wyzwaniem, ale naukowcy starają się to zrobić. W badaniu z 2020 roku oszacowano, że rocznie do oceanów trafia od 0,8 do 3 milionów ton mikroplastików. Inny raport sugeruje, że ich ilość na lądzie może być nawet 3-10 razy większa, co może oznaczać od 10 do 40 milionów ton rocznie. Prognozy są coraz bardziej niepokojące. Do 2040 roku emisja mikroplastiku może wzrosnąć ponad dwukrotnie. Nawet gdybyśmy całkowicie zaprzestali wprowadzania mikroplastików do środowiska, rozkład większych tworzyw sztucznych nadal by trwał.
Mikroplastiki wykryto u ponad 1300 gatunków zwierząt, w tym ryb, ssaków, ptaków i owadów. Niektóre z tych organizmów mylą mikroplastik z pokarmem, co może prowadzić do problemów, takich jak zablokowanie jelit. Dodatkowo, związki chemiczne zawarte w plastiku lub te, które się na nim osadzają, mogą szkodzić organizmom.
Mikroplastiki są obecne w wodzie, którą pijemy, powietrzu, którym oddychamy, oraz w żywności – od owoców morza, przez sól kuchenną, po miód, cukier, piwo i herbatę. Zanieczyszczenie to może powstawać zarówno na etapie środowiskowym, jak i podczas przetwarzania oraz pakowania żywności. Potrzebne są dalsze badania dotyczące mikroplastików w żywności pochodzenia zwierzęcego, zbożach, owocach, warzywach, napojach, przyprawach oraz olejach i tłuszczach. Obecne dane pokazują, że stężenie mikroplastików w żywności różni się w zależności od miejsca na świecie, co wpływa na różny poziom narażenia ludzi. Jednak pewne szacunki, takie jak twierdzenia, że co tydzień spożywamy plastik równy wielkości karty kredytowej, są przesadzone.
Dzięki postępowi technologicznemu naukowcy zidentyfikowali mikroplastiki w naszych płucach, wątrobie, nerkach, krwi, a nawet narządach rozrodczych. Udało im się również odkryć, że mikroplastiki mogą przenikać przez bariery ochronne w mózgu i sercu. Choć część tych cząstek jest usuwana z naszego ciała przez mocz, kał i płuca, wiele z nich pozostaje w organizmie na dłużej.
Jaki wpływ mają mikroplastiki na nasze zdrowie? Na przestrzeni lat naukowcy udoskonalili metody badań. Początkowo stosowali wysokie dawki mikroplastików, a teraz przeprowadzają testy z bardziej realistycznymi ilościami, odpowiadającymi faktycznym poziomom narażenia.
Mikroplastiki różnią się między sobą składem chemicznym i sposobem reakcji z otoczeniem, co dodatkowo utrudnia precyzyjne określenie ich wpływu. Z każdym organizmem także reagują inaczej, dlatego wyzwań w badaniach nie brakuje. Jednak w nadchodzących latach spodziewamy się większej jasności, zwłaszcza w kontekście takich skutków, jak:
- zapalenia,
- stres oksydacyjny,
- reakcje immunologiczne,
- genotoksyczność, czyli uszkodzenia genetyczne mogące prowadzić do raka.

Co możemy zrobić?

Świadomość społeczna dotycząca mikroplastików rośnie, co jest potęgowane przez fakt, że nasze narażenie na nie prawdopodobnie będzie długotrwałe – mikroplastiki są prawie niemożliwe do usunięcia ze środowiska. Problem mikroplastików jest wynikiem działań człowieka i to od nas zależy, jak zostanie rozwiązany. Chociaż niektóre kraje wprowadziły regulacje dotyczące mikroplastików, nie wystarczy to, by rozwiązać problem na globalną skalę. W tym kontekście nowy Traktat ONZ o Plastiku stanowi ważną szansę. Piąta runda negocjacji odbędzie się w listopadzie.

Traktat ma na celu ograniczenie globalnej produkcji plastiku, ale musi także obejmować działania mające na celu redukcję mikroplastików. Tworzywa sztuczne muszą być projektowane w sposób minimalizujący ich rozpad na mikroplastiki. Kluczowe jest także zaangażowanie społeczności lokalnych i jednostek w poparcie działań rządów.
Po 20 latach badań nad mikroplastikami, choć wiele jest jeszcze do zrobienia, mamy wystarczająco dużo dowodów, by zacząć działać już teraz.

Badania przeprowadzone przez Uniwersytet w Kapsztadzie i Uniwersytet w Leicester wykazały, że kolorowe tworzywa sztuczne szybciej ulegają degradacji w porównaniu do tradycyjnych, przezroczystych plastików.

W 2020 roku Clover Milk wprowadziło na rynek nowe, niebieskie butelki na mleko, aby wyróżnić się na tle innych białych opakowań. Jednak ten ruch spotkał się z krytyką społeczną, która rozpoczęła kampanię #BoycottTheBlueBottle, ponieważ niebieski plastik ma mniejszą wartość w recyklingu i rzadziej jest poddawany temu procesowi.

Cztery lata później, w 2024 roku, badania przyniosły kolejne argumenty przeciwko stosowaniu kolorowych tworzyw sztucznych. Wykazano, że kolorowe plastiki szybciej rozkładają się na mikroplastik – małe, trudne do usunięcia fragmenty, które mogą przetrwać w środowisku przez dziesiątki lat.

Plastiki składają się z polimerów, które ulegają degradacji pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak promieniowanie UV. Barwniki w plastiku mogą wpływać na stabilność tych polimerów i przyspieszać ich rozkład. W badaniu analizowano, jak różne kolory plastiku reagują na promieniowanie UV, a próbki pobrano z plaży w rezerwacie przyrody De Hoop w Western Cape. Wyniki wykazały, że czarne plastiki ulegały najwolniejszej degradacji, następnie białe i srebrne, a najszybciej – czerwone, zielone i niebieskie.

Czarny plastik, dzięki zdolności pochłaniania szerokiego zakresu fal światła, przekształca energię UV w ciepło, co chroni polimer przed uszkodzeniami. Srebrne i białe plastiki, zawierające dwutlenek tytanu, odbijają promieniowanie UV, co także zmniejsza tempo degradacji. Natomiast kolorowe plastiki, takie jak czerwony, zielony i niebieski, nie pochłaniają promieni UV, przez co są bardziej podatne na degradację.

Barwniki stosowane w tworzywach sztucznych mogą mieć również szkodliwy wpływ na organizmy, na przykład dwutlenek tytanu działa neurotoksycznie na ryby.

Mikroplastik jest szczególnie niebezpieczny, ponieważ jego drobiny są trudne do usunięcia z ekosystemów i łatwo wnikają do organizmów, zakłócając łańcuchy pokarmowe. Redukcja ilości odpadów z tworzyw sztucznych, w tym kolorowych, jest kluczowa dla ochrony środowiska.

Kampania przeciwko niebieskim butelkom Clover Milk zyskała dodatkowe uzasadnienie dzięki wynikom badań, które pokazują, że kolorowe tworzywa sztuczne nie tylko trudniej poddają się recyklingowi, ale także szybciej rozkładają się na szkodliwy mikroplastik, co zwiększa zagrożenie dla środowiska.