Jednorazowy plastik bywa szkodliwy

Tworzywa sztuczne stanowią poważne zagrożenie dla planety i większości form życia na niej. Wiedza na temat szkodliwości odpadów z tworzyw sztucznych oraz obecności szkodliwych chemikaliów w tych materiałach jest już szeroko rozpowszechniona. Ostatnie analizy Minderoo ujawnia pełny wpływ tych zagrożeń na ludzi i środowisko. Komisja Minderoo-Monako ds. Tworzyw Sztucznych i Zdrowia Ludzkiego opublikowała obszerny raport, w którym stwierdza, że tworzywa sztuczne mają swoje korzyści, ale stanowią jednocześnie ukryte zagrożenie dla zdrowia ludzi i planety. Obecne liniowe wzorce produkcji, użytkowania i utylizacji tworzyw sztucznych nie uwzględniają zrównoważonego projektowania ani bezpiecznych materiałów.

Raport wykazał, że ponad 10 000 syntetycznych chemikaliów, takich jak: ftalany, bisfenole, PFAS, bromowane i fosforoorganiczne środki zmniejszające palność, są integralnymi składnikami tworzyw sztucznych. Te składniki uwalniają się podczas codziennego użytkowania, a dowody naukowe coraz częściej wskazują na ich toksyczny wpływ na zdrowie ludzi, takie jak neurotoksyczność, rakotwórczość, zaburzenia hormonalne i immunologiczne. Ze względu na brak skutecznych metod odzyskiwania, ponownego użycia i recyklingu szkodliwych tworzyw sztucznych, powodują one poważne szkody dla zdrowia i środowiska, wiążą się z ogromnymi kosztami ekonomicznymi oraz są odpowiedzialne za głębokie nierówności społeczne. Niestety, szkody te rosną w zastraszającym tempie.

Komisja Minderoo-Monako przedstawiła cztery kluczowe ustalenia

1. Tworzywa sztuczne szkodzą zdrowiu i środowisku na całym świecie, a obecne praktyki dotyczące produkcji, stosowania i utylizacji tych materiałów nie są zrównoważone. W zasadzie nie istnieją, jeśli porównany stosunek produkcji, do recyklingu. Szkody pojawiają się na każdym etapie cyklu życia plastiku, od produkcji po utylizację. Tworzywa sztuczne mogą powodować neurotoksyczność rozwojową, zaburzenia endokrynologiczne, rakotwórczość i inne negatywne skutki zdrowotne. W oceanach tworzywa sztuczne powodują zaśmiecanie plaż, zanieczyszczają wiry oceaniczne, powodują fizyczne uszkodzenia gatunków morskich i obejmują rozległe szkody w ekosystemach morskich. Produkcja tworzyw sztucznych przyczynia się również do emisji gazów cieplarnianych, które wpływają na zmiany klimatyczne.

Globalna produkcja tworzyw sztucznych stale rośnie i jest głównym czynnikiem przyczyniającym się do pogarszających się szkód dla środowiska i zdrowia ludzkiego. Niemal połowa ze wszystkich wyprodukowanych w historii tworzyw sztucznych powstała po 2002 roku. Niskie wskaźniki odzysku i recyklingu, wynoszące mniej niż 10% na całym świecie, dodatkowo potęgują szkody związane z tworzywami sztucznymi. Odpady z tworzyw sztucznych utrzymują się w środowisku przez długi czas. Raport zwraca uwagę na konieczność zrównoważonego projektowania i stosowania bezpiecznych materiałów. Konieczne są radykalne zmiany w podejściu do tworzyw sztucznych, aby zapobiec dalszym szkodom dla środowiska i zdrowia ludzkiego. Raport zaleca przyjęcie podejścia opartego na zasadzie zapobiegania szkodom, zastępowania szkodliwych substancji bezpieczniejszymi, a także lepsze zarządzanie odpadami, poprawę odzysku i recyklingu oraz przyspieszenie przejścia na zrównoważone i bezpieczne alternatywy dla tworzyw sztucznych.

2. Szkodliwe stosowanie chemikaliów

Tysiące chemikaliów używanych w produkcji tworzyw sztucznych powodują szkody dla zdrowia ludzi i środowiska. Te chemikalia wyciekają z tworzyw sztucznych i zanieczyszczają środowisko, narażając ludzi na toksyczne substancje. W środowisku i organizmach żywych, wiele związanych z tworzywami sztucznymi chemikaliów może ulec przemianom chemicznym, tworząc produkty rozpadu i metabolity, z których wiele jest bardzo toksycznych. Producenci tworzyw sztucznych często nie ujawniają wystarczającej ilości informacji na temat tożsamości, składu chemicznego lub potencjalnej toksyczności chemikaliów stosowanych w produkcji tworzyw sztucznych.

3 Koszty ekonomiczne związane z tworzywami sztucznymi są ogromne

Szacuje się, że w 2015 roku koszty związane z tworzywami sztucznymi przekroczyły 250 miliardów dolarów (2015 Int$) na całym świecie, w tym koszty związane ze zdrowiem, emisjami gazów cieplarnianych i degradacją środowiska. W samej tylko Ameryce koszty zdrowotne związane z trzema chemikaliami związanymi z tworzywami sztucznymi (PBDE, BPA i DEHP) przekroczyły 920 miliardów dolarów (2015). A przecież te koszty nie obejmują pełnych kosztów wpływu tworzyw sztucznych na zdrowie i środowisko. Wszystkie te koszty są ponoszone przez przemysł petrochemiczny i producentów tworzyw sztucznych, ale to obywatele, podatnicy i rządy ponoszą je bez rekompensaty. „W 2015 roku do produkcji plastiku wykorzystano 4% paliw kopalnych, a przewiduje się, że do 2050 roku ten odsetek wzrośnie do 20%. To oznacza, że problemy, które już obserwujemy, będą się pogarszać, wraz ze wzrostem produkcji paliw kopalnych” - mówi profesor Sarah Dunlop - kierownik Działu Tworzyw Sztucznych i Zdrowia Człowieka w Fundacji Minderoo.

4. Nierówności w skutkach dla wrażliwych populacji

Szkody zdrowotne, środowiskowe i ekonomiczne wynikające z używania tworzyw sztucznych w sposób nierównomierny dotykają wrażliwe i zagrożone populacje. Te zróżnicowane skutki są widoczne na całym świecie, niezależnie od poziomu dochodów. Zasady zrównoważonego rozwoju wymagają przełamania tych niesprawiedliwych obciążeń, aby żadna grupa nie ponosiła nieproporcjonalnego udziału w szkodach spowodowanych przez tworzywa sztuczne, a ci, którzy czerpią korzyści ekonomiczne z produkcji i używania tworzyw sztucznych, ponosili sprawiedliwy udział w kosztach, które obecnie są eksternalizowane.

Wpływ szkodliwych tworzyw sztucznych na środowisko i ludzi stale rośnie

Raport jednoznacznie wskazuje na rosnący wpływ tworzyw sztucznych i ich odpadów na środowisko i zdrowie ludzi. Jeśli nie podejmie się natychmiastowej i skutecznej interwencji na skalę światową, skutki te będą coraz bardziej dotkliwe. Konieczne jest ograniczenie produkcji tworzyw sztucznych, w szczególności produktów jednorazowego użytku, które stanowią znaczną część odpadów tworzyw sztucznych. W celu przeciwdziałania kryzysowi tworzyw sztucznych, potrzebna jest globalna interwencja, ponieważ koszty zaniechania działań będą ogromne. Fundacja Minderoo to jedna z największych organizacji filantropijnych w Australii i Nowej Zelandii, która przeznacza 2,6 miliarda dolarów australijskich na cele filantropijne, takie jak walka z rakiem u dzieci, poprawa edukacji, zwalczanie niewolnictwa czy ochrona środowiska naturalnego.

Według niedawno przeprowadzonego badania przez Oman Environmental Services Holding Company (be'ah), Sułtanat Omanu produkuje rocznie około 2,3 miliona ton odpadów podlegających recyklingowi, przy czym plastik dominuje na liście szkodliwych dla środowiska odpadów.

Raport wzywa do podjęcia kluczowych inicjatyw w celu zmniejszenia wpływu tworzyw sztucznych na glebę, wody gruntowe i organizmy w środowisku morskim. Te inicjatywy obejmują recykling odpadów, zastępowanie wykorzystania nieprzyjaznych dla środowiska materiałów alternatywnymi i zwiększenie świadomości społeczeństwa na temat szkodliwego wpływu tworzyw sztucznych na środowisko. Jak podkreślono w raporcie, ludzie powinni dwa razy przemyśleć użycie plastiku i starać się go zastąpić materiałami nadającymi się do ponownego użycia, jeśli to możliwe. Firma świadcząca usługi środowiskowe skupia się na wdrożeniu modelu gospodarki o obiegu zamkniętym, który ma na celu zmniejszenie tempa zużycia zasobów naturalnych przez wydłużenie średniego cyklu życia materiałów. Taki model gospodarki znacząco przyczyniłby się do ograniczenia wpływu przemysłu gospodarki odpadami na środowisko, co pomogłoby Omanowi w realizacji celów Wizji 2040. Lokalny sektor recyklingu odpadów w kraju mógłby być odpowiedzialny za wygenerowanie rocznych dochodów w wysokości około 530 milionów OMR.

Naukowcy od dawna wiedzą, że dzikie ptaki morskie połykają cząstki zanieczyszczeń z tworzyw sztucznych podczas karmienia, ale nowe badania z poniedziałku pokazują, że te małe cząsteczki nie tylko zatykają żołądek, ale mogą również obalić jego złożoną mieszankę dobrych i złych bakterii.

W przewodach pokarmowych ptaków morskich, zarażonych plastikiem wykazano spadek liczby głównie pożytecznych „rodzimych” bakterii i wzrost bardziej potencjalnie szkodliwych patogenów. Nastąpił również wzrost drobnoustrojów opornych na antybiotyki i degradujących tworzywa sztuczne, jak poinformowali naukowcy w czasopiśmie "Nature Ecology & Evolution". Odkrycia sugerują, że niektóre rodzaje mikroplastiku mogą być substancjami chemicznymi, które zaburzają tak zwany mikrobiom jelitowy ptaków. Mikroplastiki — powstające, gdy produkty z tworzyw sztucznych rozkładają się w środowisku — są bezpośrednio i pośrednio spożywane w większości zwierzęcych łańcuchów pokarmowych. Nowe badania potwierdzają, że mikroplastiki znajdują się we krwi, mleku matki i łożysku u ludzi. Jak u ptaków morskich, długotrwałe spożywanie mikroplastików prowadzi do dysbiozy jelitowej, czyli braku równowagi między zdrowymi i niezdrowymi bakteriami w żołądku. Podobnie jak u ptaków morskich, ludzie też posiadają rozległą sieć drobnoustrojów, w tym bakterii, które żyją w naszych ciałach w społecznościach zwanych mikrobiomami. Niewiele wiadomo na temat wpływu poszczególnych drobnoustrojów na organizm człowieka, jednak coraz więcej badań wskazuje na szkodliwy wpływ mikrodrobin plastiku na zdrowie zwierząt i ludzi. Mikroplastiki, których średnica wynosi mniej niż 5 milimetrów, mogą powodować śmierć komórek i reakcje alergiczne u ludzi. Chemikalia zawarte w mikroplastikach są również związane ze zwiększonym ryzykiem chorób nowotworowych, problemami z rozrodczością oraz mutacjami DNA. Autorzy badania mają nadzieję, że wyniki dotyczące ptaków morskich zachęcą do przeprowadzenia podobnych badań na ludziach.

Odpady z tworzyw sztucznych stanowią poważny problem dla środowiska, a ich brak biodegradowalności utrudnia recykling. Plastik zanieczyszcza środowisko, powodując nieodwracalne szkody dla dzikich zwierząt, skaża zbiorniki wodne i przyczynia się do zmian klimatu.

Jednak negatywny wpływ plastiku na nasze zdrowie wykracza poza kwestie środowiskowe. Badania wykazują, że w ludzkim organizmie znajdują się mikroplastiki o wielkości mniejszej niż 5 mm, które pochodzą z pożywienia, wody i powietrza. W Indiach, oprócz powszechnego wykorzystywania plastiku, popularne są plastikowe zbiorniki na dachach domów, służące do magazynowania wody, która jest wykorzystywana w codziennych czynnościach. Zbiorniki te są trudne do utrzymania w czystości, co sprzyja rozwojowi glonów. Połączenie glonów z wodą może prowadzić do infekcji grzybiczych, wyprysków na skórze, wypadania włosów, a nawet astmy. Jednak to nie wszystko - ze względu na wysoką temperaturę i promieniowanie UV Słońca, cząsteczki plastiku rozkładają się na mikroplastiki, które dostają się do naszych organizmów i powodują dalsze szkody. Plastik zawiera także EDC (chemikalia zaburzające gospodarkę hormonalną), które mogą zakłócać funkcje neurologiczne, manipulować układem odpornościowym, wpływać na zdrowie trzustki i prowadzić do cukrzycy, a nawet raka i bezpłodności zarówno u mężczyzn, jak i kobiet. Dlatego wybierając materiały, z których korzystamy, warto być świadomym i stawiać na zdrowsze alternatywy, zwłaszcza jeśli chodzi o zbiorniki na wodę. Od jednorazowych plastikowych toreb po jednorazowe butelki na wodę, plastik stał się integralną częścią naszego codziennego życia, ale jego wygoda ma swoją cenę. Dlatego konieczne jest zajęcie się negatywnym wpływem plastiku na nasze codzienne życie. Jedynie pojemniki wielokrotnego użytku są rozwiązaniem chroniącym nasze zdrowie i naszą planetę.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości ogłosił w wyroku z dnia 9 marca 2023 r., że decyzja Europejskiej Agencji Chemikaliów (ECHA) o identyfikacji bisfenolu A (BPA; CAS 80-05-07) jako substancji wzbudzającej szczególnie duże obawy (SVHC) z powodu jego właściwości zaburzających gospodarkę hormonalną dla środowiska była uzasadniona. To kolejna sprawa odwoławcza, którą stowarzyszenie branżowe PlasticsEurope przegrało w związku ze statusem regulacyjnym BPA. Sąd UE również zatwierdził BPA jako SVHC w swoim orzeczeniu z 16 grudnia 2020 r.

Raport Chemical Watch z 9 marca 2023 r. informuje, że ta decyzja oznacza koniec serii wyzwań prawnych, przed jakimi stanęło PlasticsEurope w związku z identyfikacją BPA. Obecnie trwają konsultacje społeczne dotyczące proponowanego ogólnounijnego ograniczenia bisfenoli w ramach REACH, a uwagi można zgłaszać do 22 czerwca 2023 r. (raport FPF).