Tworzywa sztuczne stały się nieodłącznym elementem współczesnego życia. Każdego dnia globalna konsumpcja wynosi około miliona plastikowych butelek na minutę oraz miliard plastikowych toreb na godzinę. Niska cena, trwałość, lekkość oraz łatwość produkcji sprawiły, że tworzywa sztuczne stały się powszechnie wykorzystywane zarówno przez konsumentów indywidualnych, jak i przemysł.
Pomimo pewnych korzyści społecznych związanych z użytkowaniem plastiku, niesie ono znaczące konsekwencje dla środowiska, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego oraz różnorodności biologicznej. Chociaż inicjatywy rządów, organizacji pozarządowych i firm w zakresie redukcji zanieczyszczenia plastikiem są krokiem w dobrym kierunku, pozostaje wiele do zrobienia, ponieważ ilość odpadów plastikowych nadal szybko rośnie. Tegoroczny Światowy Dzień Środowiska stanowi zatem wezwanie do globalnych działań na rzecz ograniczenia zanieczyszczenia plastikiem, chroniąc ludzkość, dziką przyrodę oraz całą naszą planetę.
Tworzywa sztuczne stanowią istotne zagrożenie ekologiczne i są uznawane za jeden z najpoważniejszych problemów środowiskowych współczesności. Prawie połowa produktów plastikowych jest przeznaczona do jednorazowego użytku, a jedynie 9% z około 380 milionów ton plastiku produkowanego rocznie na świecie podlega recyklingowi. Raport Programu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (UNEP) z 2022 roku wskazuje, że około trzy czwarte produktów z tworzyw sztucznych trafia na wysypiska lub do środowiska naturalnego. Produkty te rozkładają się przez dekady, ponieważ tworzywa sztuczne nie mają w naturze organizmów odpowiedzialnych za ich skuteczny rozkład. Czas degradacji różni się w zależności od rodzaju plastiku i warunków środowiskowych – plastikowa torba może rozkładać się od 10 do 1000 lat, a plastikowa butelka nawet 450 lat. Plastikowe odpady emitują również substancje toksyczne, które zanieczyszczają środowisko.
Tworzywa sztuczne wpływają również na klimat. Prawie 98% z nich jest produkowanych z surowców kopalnych, co generuje emisję gazów cieplarnianych (GHG), kluczowego czynnika zmian klimatycznych. Według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) plastik odpowiada obecnie za 3,4% światowego budżetu węglowego, a przewiduje się, że ten wskaźnik może pięciokrotnie wzrosnąć w ciągu następnych 20 lat. Badania z 2022 roku wykazują, że mikrocząsteczki plastiku mogą przemieszczać się na ogromne odległości, wpływając na tworzenie się chmur i zmiany klimatyczne, takie jak temperatura, opady oraz długoterminowe wzorce pogodowe.
Bangladesz, gdzie produkcja tworzyw sztucznych odgrywa kluczową rolę w gospodarce, jest dwunastym największym eksporterem tych produktów, a sektor tworzyw wspiera takie branże jak RMG, opieka zdrowotna i motoryzacja. W latach 2017-2018 eksport produktów plastikowych osiągnął wartość miliarda dolarów. Jednak wraz z dynamicznym wzrostem zużycia plastiku per capita, Bangladesz stoi przed wyzwaniami związanymi z zarządzaniem odpadami plastikowymi. Według danych Bangladesh Investment Development Authority (BIDA), około 5000 przedsiębiorstw zajmuje się produkcją tworzyw sztucznych, z czego 98% stanowią małe i średnie przedsiębiorstwa. Jeśli obecny trend produkcyjny utrzyma się, prognozuje się, że eksport plastiku przyniesie Bangladeszowi przychód w wysokości 115,10 miliarda dolarów do końca 2023 roku.
Niewłaściwe zarządzanie odpadami z tworzyw sztucznych jest narastającym problemem w Bangladeszu, który codziennie generuje około 3000 ton tych odpadów. W Dhace codziennie używa się około 14 milionów toreb polietylenowych, a odpady plastikowe często zalegają na drogach, w odpływach, kanałach i rzekach. Jako kraj delty rzecznej, Bangladesz zmaga się z transportem plastikowych odpadów do oceanu – szacuje się, że każdego dnia około 73 000 ton plastiku trafia do Zatoki Bengalskiej przez rzeki Padma, Jamuna i Meghna.
Tworzywa sztuczne nie rozkładają się całkowicie i mogą jedynie przekształcać się w mniejsze cząsteczki. Mikrocząsteczki te dostają się również do organizmu ludzkiego, powodując poważne skutki zdrowotne. Spalanie plastikowych odpadów, co jest powszechną praktyką, emituje toksyczne gazy, zanieczyszczając powietrze. Raport Banku Światowego z 2022 roku szacuje, że degradacja środowiska, w tym zanieczyszczenie powietrza, warunki sanitarne oraz narażenie na toksyny, odpowiada za około 32% rocznych zgonów w Bangladeszu. Plastikowe odpady przyczyniają się również do zatykania systemów odwadniających oraz tworzenia siedlisk dla komarów, co zwiększa ryzyko chorób przenoszonych przez wektory, takich jak denga, chikungunya i malaria.
Bangladesz wprowadził szereg śmiałych rozwiązań legislacyjnych i politycznych w celu ograniczenia zanieczyszczenia plastikiem. Był pierwszym krajem na świecie, który zakazał plastikowych toreb na zakupy z datą graniczną 1 stycznia 2002 roku. Następnie, w 2010 roku, przyjęto ustawę o opakowaniach jutowych, promującą alternatywne, ekologiczne opakowania dla kluczowych produktów, takich jak ryż, nawozy i cukier. W 2020 roku wyrok Wysokiego Trybunału rozszerzył zakaz stosowania plastiku jednorazowego użytku na obszary przybrzeżne oraz sektor hotelarski w całym kraju. Mimo to, brak rygorystycznego egzekwowania przepisów sprawił, że zakazane produkty plastikowe oraz nieodpowiednie zarządzanie odpadami są nadal powszechnie widoczne. W związku z przewidywanym wzrostem rynku tworzyw sztucznych w Bangladeszu, generowanie odpadów również będzie rosnąć, co pogłębi kryzys w nadchodzących latach.
Recykling plastiku jest ekonomicznie i ekologicznie opłacalnym rozwiązaniem problemu zanieczyszczenia, choć postępy w tym zakresie w Bangladeszu są ograniczone. W 2020 roku kraj zużył 977 000 ton plastiku, a jedynie jedną trzecią tej ilości poddano recyklingowi. W Dhace każdego dnia generuje się około 646 ton plastikowych odpadów, z czego jedynie 37,2% trafia do ponownego przetworzenia. Duża część odpadów pozostaje w środowisku, głównie z powodu wysokich kosztów recyklingu, niedostatku technologii i niskiej świadomości społecznej dotyczącej skutków zanieczyszczenia plastikiem.
Nie sposób zaprzeczyć, że dostęp do plastiku przyniósł ludziom korzyści, jednak nieodpowiednie zarządzanie odpadami z tworzyw sztucznych wywołało poważne skutki środowiskowe. Przy rosnącym tempie wzrostu gospodarczego Bangladeszu, zużycie plastiku prawdopodobnie wzrośnie, co przyczyni się do dalszej degradacji środowiska, oddziałując na ludzi i ekosystemy.
Pomimo wprowadzonych zmian legislacyjnych, wyzwaniem pozostaje skuteczne wdrażanie przepisów. Obok inicjatyw regulacyjnych i egzekucyjnych na poziomie rządowym, kluczowe znaczenie ma zwiększanie świadomości indywidualnej. Koncentracja na cyrkularnym wykorzystaniu plastiku w oparciu o strategię 3R (ograniczenie, ponowne wykorzystanie, recykling) może przynieść pozytywne efekty, takie jak tworzenie nowych łańcuchów wartości, rozwój zielonych umiejętności i miejsc pracy, a także innowacyjnych produktów. Skuteczniejsze zarządzanie problemem plastiku wymaga badań, dzielenia się wiedzą oraz współpracy międzysektorowej interesariuszy. Tylko wspólne, skoordynowane działania mogą zapobiec dalszej eskalacji kryzysu i ochronić naszą planetę przed narastającym problemem zanieczyszczenia plastikiem.
